بسم الله الرحمن الرحیم
فقط امیرالمومنین سلام الله علیه ، صدیق اکبر است !
از جمله ویژگی های و فضایل بزرگی که از جانب رسول الله صلی الله علیه وآله برای امیرالمومنین سلام الله علیه بیان گردیده ، این است که ایشان بعنوان « صدیق اکبر » انتخاب شده اند.
در این نوشتار به بیان اسناد مختلف روایاتی که بیان میکنند امیرالمومنین علیه السلام ، صدیق اکبر هستند می پردازیم و به برخی از شبهات حول تصحیح این روایات نیز پاسخ میدهیم.
از قول رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم روایت شده است که علی علیه السلام ، صدیق اکبر میباشد..
تصحیح کنندگان روایت شریفه
با این وجود که تعدد اسناد این روایت سبب تقویت آن میگردد، برخی از علمای اهل تسنن نیز این روایت را تصحیح کرده اند.
1 - حاکم نیشابوری متوفی 405 هجری
ابوعبدالله حاکم نیشابوری در کتاب « المستدرک علی الصحیحین » بعد از نقل این روایت شریفه ، آن را صحیح میداند.
ولی متاسفانه سخن حاکم در نسخه های مطبوع نیامده و بلکه از آنها حذف شده است و ما تصحیح حاکم را بر اساس سخنان دیگر علمای اهل تسنن بیان میداریم.
*ابن ملقن شافعی در « مختصر تلخیص الذهبی » چنین نقل میکند :
حدیث علی (قال) : أنا عبد الله، وأخو رسوله، وأنا الصِّدّیق الأکبر، لا یقولها بعدی إلا کاذب؛ صلیت قبل الناس (بسبع) سنین.
قال الحاکم: على شرط البخاری ومسلم.
مختصرُ استدرَاک الحافِظ الذّهبی على مُستدرَک أبی عبد اللهِ الحَاکم ، ج 3 ص 1314 رقم 535 ، المؤلف: ابن الملقن سراج الدین أبو حفص عمر بن علی بن أحمد الشافعی المصری (المتوفى: 804هـ) ، تحقیق وَدراسة: جـ 1، 2: عَبد الله بن حمد اللحَیدَان ، جـ 3 - 7: سَعد بن عَبد الله بن عَبد العَزیز آل حمیَّد ، الناشر: دَارُ العَاصِمَة، الریاض - المملکة العربیة السعودیة ، الطبعة: الأولى، 1411 هـ
*محقق کتاب مختصر تلخیص ، سعد بن عبدالله آل حمید در مورد این سخن حاکم نیز میگوید :
وقول الحاکم هذا لیس فی المستدرک المطبوع، فأثبته من المخطوط
این سخن حاکم در کتاب مستدرک مطبوع وجود نداشته و اصل آن را بر اساس نسخه خطی بیان کردیم.
*ابن حجر عسقلانی نیز در « اتحاف المهره » بعد از نقل این روایت شریفه به نقل از حاکم نیشابوری ، میگوید :
وَقَالَ: صَحِیحٌ عَلَى شَرْطِهِمَا
حاکم گفت : این روایت بر اساس شروط بخاری و مسلم صحیح میباشد.
إتحاف المهرة بالفوائد المبتکرة من أطراف العشرة ، ج 11 ص 465 - 466 رقم 14442 ، المؤلف : أبو الفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلانی (المتوفى : 852هـ) ، تحقیق : مرکز خدمة السنة والسیرة ، بإشراف د زهیر بن ناصر الناصر (راجعه ووحد منهج التعلیق والإخراج) ، الناشر : مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف (بالمدینة) - ومرکز خدمة السنة والسیرة النبویة (بالمدینة) ، الطبعة : الأولى ، 1415 هـ - 1994 م
2 - ابوالعباس بوصیری شافعی متوفی 840 هجری
این عالم شهیر اهل تسنن در کتاب « مصباح الزجاجة فی زوائد ابن ماجه » در مورد این روایت چنین میگوید :
حَدثنَا مُحَمَّد بن إِسْمَاعِیل الرَّازِیّ
حَدثنَا عبید الله بن مُوسَى أَنبأَنَا الْعَلَاء بن صَالح عَن الْمنْهَال عَن عباد بن عبد الله قَالَ قَالَ على أَنا عبد الله وأخو رَسُوله صلى الله عَلَیْهِ وَسلم وَأَنا الصّدیق الْأَکْبَر لَا یَقُولهَا بعدِی إِلَّا کَذَّاب صلیت قبل النَّاس بِسبع سِنِین
هَذَا إِسْنَاد صَحِیح رِجَاله ثِقَات
رَوَاهُ أَبُو بکر بن أبی شیبَة فِی مُسْنده من طَرِیق أبی سُلَیْمَان الجهینی عَن عَلیّ فَذکره وَزَاد لَا یَقُولهَا قبلی
وَرَوَاهُ مُحَمَّد بن یحیى بن أبی عمر فِی مُسْنده من طَرِیق أبی یحیى عَن عَلیّ بن أبی طَالب بِإِسْنَادِهِ وَمَتنه وَزَاد فِی آخِره فَقَالَهَا رجل فأصابته جنَّة
وَرَوَاهُ الْحَاکِم فِی الْمُسْتَدْرک من طَرِیق الْمنْهَال بن عَمْرو بِهِ وَقَالَ صَحِیح على شَرط الشَّیْخَیْنِ
عباد بن عبدالله گفت : علی (علیه السلام) گفت : من ، بنده خدا و برادر رسول الله صلی الله علیه وآله هستم و من صدیق اکبر میباشم و هیچکس بعد از من آن را نمی گوید مگر دروغگو . من 7 سال قبل از بقیه مردم به نماز ایستادم.
اسناد این روایت صحیح است و راویان آن مورد وثوق میباشند.
این روایت را ابوبکر بن ابی شیبه در مسندش به سند از ابو سلیمان جهینی از علی (علیه السلام) آورده و اضافه کرده : هیچکس قبل از من آن را نگفته.
محمد بن بحیی بن ابی عمر در مسندش به سند از ابی یحیی از علی بن ابیطالب (علیهما السلام ) به اسنادش و همین متن آورده و در آخرش اضافه کرده : مردی آن را گفت و جنّی شد.
این روایت را حاکم در مستدرک به سند از منهال بن عمرو آورده و در مورد آن گفت : این روایت بر اساس شروط شیخین ، صحیح میباشد.
مصباح الزجاجة فی زوائد ابن ماجه ، ج 1 ص 20 - 21 رقم 49 ، المؤلف: أبو العباس شهاب الدین أحمد بن أبی بکر بن إسماعیل بن سلیم بن قایماز بن عثمان البوصیری الکنانی الشافعی (المتوفى: 840هـ) ، المحقق: محمد المنتقى الکشناوی ، الناشر: دار العربیة - بیروت ، الطبعة: الثانیة، 1403 هـ
3 - محمد بن عبدالهادی نور الدین السندی متوفی 1138 هجری
سندی در حاشیه اش بر کتاب سنن ابن ماجه ، بعد از نقل روایت و تلقی به قبول آن ، عبارات آن را شرح میدهد و میگوید :
کَأَنَّهُ أَرَادَ بِقَوْلِهِ: الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ أَنَّهُ أَسْبَقُ إِیمَانًا مِنْ أَبِی بَکْرٍ أَیْضًا وَفِی الْإِصَابَةِ فِی تَرْجَمَةِ عَلِیٍّ هُوَ أَوَّلُ النَّاسِ إِسْلَامًا فِی قَوْلِ الْکَثِیرِ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ ..... وَفِی الزَّوَائِدِ قُلْتُ: هَذَا إِسْنَادٌ صَحِیحٌ رِجَالُهُ ثِقَاتٌ رَوَاهُ الْحَاکِمُ فِی الْمُسْتَدْرَکِ عَنِ الْمِنْهَالِ وَقَالَ: صَحِیحٌ عَلَى شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ ... قُلْتُ: فَکَأَنَّ مَنْ حَکَمَ بِالْوَضْعِ حَکَمَ عَلَیْهِ لِعَدَمِ ظُهُورِ مَعْنَاهُ لَا لِأَجْلِ خَلَلٍ فِی إِسْنَادِهِ وَقَدْ ظَهَرَ مَعْنَاهُ بِمَا ذَکَرْنَا
گویا علی (علیه السلام) با بیان اینکه (من) صدیق اکبر هستیم میخواهد اسبق بودن در ایمان بر ابوبکر را نیز بیان نماید. و در الاصابه در ترجمه علی (علیه السلام) آمده که بنابر سخنان جمع کثیری از اهل علم ، علی(علیه السلام) اولین کسی بود از مردم که اسلام آورد..... بوصیری در زوائد گفت : اسناد این روایت صحیح و راویان آن مورد اعتماد هستند و این روایت را حاکم از منهال نقل کرده و گفت : این روایت صحیح به شرط بخاری و مسلم میباشد.... (سندی)میگویم : هر کس که حکم به جعلی بودن این روایت میدهد بخاطر عدم ظهور معنای آن میباشد و نه بخاطر مشکل در سند آن ومعنای آن نیز قبلا بیان شد.
حاشیة السندی على سنن ابن ماجه = کفایة الحاجة فی شرح سنن ابن ماجه ، ج 1 ص 58 ، المؤلف: محمد بن عبد الهادی التتوی، أبو الحسن، نور الدین السندی (المتوفى: 1138هـ) ، الناشر: دار الجیل - بیروت
4 - محمد فواد عبدالباقی متوفی 1388 هجری
وی در حاشیه سنن ابن ماجه در مورد این روایت میگوید :
فی الزوائد هذا الإسناد صحیح. رجاله ثقات. رواه الحاکم فی المستدرک عن المنهال وقال صحیح على شرط الشیخین.
(بوصیری) این روایت را در زوائد (سنن ابن ماجة) نقل کرده و گفته است : " سند آن صحیح و راویان آن مورد اعتماد هستند " . همچنین حاکم نیشابوری آن را نقل کرده و گفته است : " این روایت طبق شرائط مسلم و بخاری صحیح است " .
سنن ابن ماجه ، ج 1 ص 44 رقم 120 ، المؤلف: ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن یزید القزوینی، وماجة اسم أبیه یزید (المتوفى: 273هـ) ، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی ، الناشر: دار إحیاء الکتب العربیة - فیصل عیسى البابی الحلبی
بنابر سخنان این عالمان اهل تسنن ، روایت فوق به لحاظ سندی صحیح میباشد و بلکه بنابر قول سندی ، سند این روایت هرگز دارای خلل و مشکل نمی باشد.
اگر عالمی یک روایت را تصحیح کند .....
آنچنان که از سخنان علمای اهل تسنن بر می آید به تصحیحات عام علما در کتبشان و همچنین حسن شمردن احادیث در نزد یک عالم ، میتوان احتجاج کرد :
وَهَکَذَا یَجُوزُ الاحْتِجَاجُ بِمَا صَحَّحَهُ أَحَدُ الْأَئِمَّةِ الْمُعْتَبَرِینَ مِمَّا کَانَ خَارِجًا عَنْ الصَّحِیحَیْنِ ، وَکَذَا یَجُوزُ الاحْتِجَاجُ بِمَا کَانَ فِی الْمُصَنَّفَاتِ الْمُخْتَصَّةِ بِجَمْعِ الصَّحِیحِ ، کَصَحِیحِ ابْنِ خُزَیْمَةَ وَابْنِ حِبَّانَ وَمُسْتَدْرَکِ الْحَاکِمِ وَالْمُسْتَخْرَجَات عَلَى الصَّحِیحَیْنِ ؛ لِأَنَّ الْمُصَنِّفِینَ لَهَا قَدْ حَکَمُوا بِصِحَّةِ کُلِّ مَا فِیهَا حُکْمًا عَامًّا ، وَهَکَذَا یَجُوزُ الاحْتِجَاجُ بِمَا صَرَّحَ أَحَدُ الْأَئِمَّةِ الْمُعْتَبَرِینَ بِحُسْنِهِ ؛ لِأَنَّ الْحَسَنَ یَجُوزُ الْعَمَلُ بِهِ عِنْدَ الْجُمْهُورِ
جایز است به آن ان روایتی که یکی از ائمه معتبر در غیر صحیحین، تصحیح کرده‌اند، احتجاج نمود همچنین جایز است به آن چیزی که در مصنفات که مخصوص جمع روایات صحیح مانند صحیح این خزیمه، این حیان، مستدرک حاکم و مستخرجات بر صحیحین احتجاج کرد همچنین جایز است به آنچه که یکی از ائمه حدیث به حسن بودن یک روایتی حکم کرده‌اند، احتجاج کرد چون در بین جمهور جایز است به حسن عمل کرد.
نیل الأوطار ، ج 1 ص 25 ، المؤلف: محمد بن علی بن محمد بن عبد الله الشوکانی الیمنی (المتوفى: 1250هـ) ، تحقیق: عصام الدین الصبابطی ، الناشر: دار الحدیث، مصر ، الطبعة: الأولى، 1413هـ - 1993م
همچنین ابن تیمیه نیز این قاعده را تایید کرده و میگوید :
صَارَ عُلَمَاءُ أَهْلِ الْإِسْلَامِ مُتَّفِقِینَ عَلَى الِاحْتِجَاجِ بِمَا صَحَّحَهُ أَهْلُ الْعِلْمِ بِالْحَدِیثِ
اهل اسلام روایاتی را که اهل عالم حدیث تصحیح کرده اند،بر قبول آن اتفاق دارند
مجموع الفتاوى ، ج 20 ص 317 ، المؤلف: تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی (المتوفى: 728هـ) ، المحقق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم ، الناشر: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، المدینة النبویة، المملکة العربیة السعودیة ، عام النشر: 1416هـ/1995م
تصحیح این روایت نیز از زبان گروهی از علمای اهل تسنن بیان گردید .
صدیق اکبر در لسان علمای اهل تسنن
گروهی از علمای اهل تسنن نیز به پیروی از این روایات شریفه و با قبول نمودن مدلول آن ، امیرالمومنین علیه السلام را بعنوان « صدیق اکبر » نام برده اند.
خطیب خوارزمی حنفی متوفی 568 هجری
الألقاب : أمیر المؤمنین ، ویعسوب الدین ، والمسلمین ، ومبیر الشرک ، والمشرکین ، وقاتل الناکثین والقاسطین والمارقین ، ومولى المؤمنین ، وشبیه هارون ، والمرتضى ، ونفس الرسول ، وأخوه ، وزوج البتول ، وسیف الله المسلول ، وأبو السبطین ، وأمیر البررة ، وقاتل الفجرة ، وقسیم الجنة والنار ، وصاحب اللواء ، وسید العرب والعجم ، وخاصف النعل ، وکاشف الکرب ، والصدیق الأکبر ، وأبو الریحانتین ، وذو القرنین ، والهادی ، والفاروق ، والواعی ، والشاهد ، وباب المدینة ، وبیضة البلد ، والولی ، والوصی ، وقاضی دین الرسول ، ومنجز وعده .
المناقب ، ص 40 ، اسم المؤلف: موفق بن احمد بن محمد المکی الخوارزمی الحنفی الوفاة: 568 ه ، دار النشر : مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة- 1414 ه ، الطبعة : الثانیه ، تحقیق : مالک المحمودی
ابن ابی الحدید معتزلی متوفی 656 هجری
واعلم أن أمیر المؤمنین ع ما زال یدعی ذلک لنفسه ویفتخر به ویجعله فی أفضلیته على غیره ویصرح بذلک وقد قال غیر مرة أنا الصدیق الأکبر والفاروق الأول أسلمت قبل إسلام أبی بکر وصلیت قبل صلاته . وروى عنه هذا الکلام بعینه أبو محمد بن قتیبة فی کتاب المعارف وهو غیر متهم فی أمره .
پس بدان که امیرالمومنین علیه السلام همواره ( تقدم بر اسلام ) را برای خویش بیان میکرد و بدان افتخار می نمود و آن را از صفات برتری اش بر دیگران قرار میداد و به این امر نیز تصریح میکرد و میفرمود : من صدیق اکبر و فاروق هستم . قبل از ابوبکر اسلام آوردم و قبل از او نماز گزاردم . دقیقاً همین مطلب را ابن قتیبه در کتاب المعارف آورده و ابن قتیبه در مورد امیرالمومنین متهم نیست ( یعنی متهم به تشیع نیست )
شرح نهج البلاغة ، ج 4 ص 123 ، المؤلف : أبو حامد عز الدین بن هبة الله بن محمد بن محمد بن أبی الحدید المدائنی ( المتوفی 656 هـ ) ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان - 1418هـ - 1998م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : محمد عبد الکریم النمری
محب الدین طبری شافعی متوفی 694 هجری
قال الخجندی: وکان یکنى أبا قصم، ویلقب بیعسوب الأمة وبالصدیق الأکبر.
الریاض النضرة فی مناقب العشرة ، ج 3 ص 106 ، المؤلف: أبو العباس، أحمد بن عبد الله بن محمد، محب الدین الطبری (المتوفى: 694هـ) ، الناشر: دار الکتب العلمیة ، الطبعة: الثانیة
شمس الدین ابوالبرکات دمشقی شافعی متوفی 871 هجری
[ وکان علیه السلام یکنى ] ب " یعسوب المؤمنین " وب " الصدیق الأکبر " . خرجه أحمد
جواهر المطالب فی مناقب الإمام علی بن أبی طالب ( ع )، ج 1 ص 32 ، اسم المؤلف: شمس الدین أبی البرکات محمد بن أحمد الدمشقی الباعونی الشافعی الوفاة: 871 ه ، دار النشر : مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة / 1416 ه ، الطبعه : الاولی ، تحقیق : شیخ محمد باقر المحمودی
عبدالوهاب شعرانی متوفی 973 هجری
فلذلک قال: علی رضی الله عنه أنا الصدیق الأکبر یعنی للحق المحمدی الصادق علیه لا یقولها بعدی إلا کاذب
الطبقات الکبرى = لوافح الأنوار فی طبقات الأخیار ، ج 2 ص 54 ، المؤلف: عبد الوهاب بن أحمد بن علی الحَنَفی، نسبه إلى محمد ابن الحنفیة، الشَّعْرانی، أبو محمد (المتوفى: 973هـ) ، الناشر: مکتبة محمد الملیجی الکتبی وأخیه، مصر ، عام النشر: 1315 هـ
ادامه دارد ان شاء الله ...
